Janusz Majewski - "Mała matura"

Wydawnictwo: Marginesy

Data wydania: 4 listopada 2010

Liczba stron: 448

Wojna to bezlitosny, okrutny czas, który wszyscy ludzie pragną wymazać ze swojej pamięci. Zostawia niegojące się rany oraz ślady, które na zawsze zostają nie tylko na ciele, ale także w sercu. Ludzie tracą swoich bliskich, życiowy dobytek, który wcześniej zdobyli ciężką pracą, a nierzadko zostają pozbawieni życia. Kiedy tylko usłyszałam o powieści zatytułowanej "Mała matura" autorstwa Janusza Majewskiego, zapragnęłam zapoznać się z nią, ponieważ uwielbiam sięgać po literaturę traktującą o czasach (między)wojennych, szczególnie tych dziejących się podczas II wojny światowej. Czy mój wybór był słuszny? Od razu zapewniam, że tak. Zdecydowanie tak!

Głównym bohaterem "Małej matury" jest Ludwik Maria Taschke - syn Tadeusza i Marii, urodzony 5 sierpnia 1931 roku we Lwowie. Powieść dzieli się na trzy części - każda z nich dotyczy kolejnego etapu w życiu Ludwika. Słodkie lata dotyczą dzieciństwa głównego bohatera, które jest przepełnione spokojem, miłością, radością, beztroską oraz wszystkim, co jest potrzebne do prawidłowego i zdrowego rozwoju każdego dziecka. Niestety, nie jest mu dane zbyt długo cieszyć się beztroskim, wręcz idyllicznym dzieciństwem, ponieważ rozpoczyna się II wojna światowa. Tu właśnie zaczyna się część Trzy wojny, w której jesteśmy świadkami wielu tragicznych wydarzeń, które mają ogromny wpływ na życie każdego człowieka, a w tym Ludwika. Chłopiec zostaje odarty z niewinności i naiwności, staje się świadkiem traumatycznych zdarzeń, których nie powinny widzieć dziecięce oczy. Ostatnia część Mała matura 1947  to obraz powojennego Krakowa, do którego przeprowadził się Ludwik wraz z rodzicami oraz młodszą siostrą Hanią. Główny bohater przygotowuje się do tytułowej małej matury, czyli egzaminu kończącego gimnazjum. W tym czasie chłopiec doświadcza pierwszych zauroczeń i przyjaźni, a także odkrywa swoją seksualność. Tymczasem okazuje się, jaki wpływ na Ludwika miała wojna, jak ukształtowała jego charakter i osobowość.

Poczuł na sobie działanie czasu, który pędzi i miele bezlitośnie dni i chwile, choćby były nie wiadomo jak ważne, zamieniając je w popiół przesypujący się przez palce. Spojrzał wstecz, w niewielką przestrzeń swojej pamięci, patrzył na siebie, jakim był jeszcze tak niedawno, i wydało mu się, że widzi kogoś obcego, kogoś, kto żył wprawdzie jego życiem, ale już nie jest nim, a raczej on już nie jest tamtym, którym kiedyś był. Próbował znaleźć ten punkt, gdzie kończyła się przeszłość, a zaczynało się to, w czym żył teraz, ale nie potrafił tego uchwycić, nie potrafił powiedzieć: wtedy byłem inny, ale od pewnego dnia jestem taki jak teraz. *

Początkowo, kiedy tylko gdzieniegdzie słychać o kolejnej wojnie, ludzie nie chcą przyjąć tego do wiadomości. Łudzą się, że jednak wszystko wróci do normy i nie będą musieli ponownie przeżywać tego, co zakończyło się zaledwie dwadzieścia jeden lat wcześniej. Pragną normalnego, spokojnego życia. Powtarzają codzienne rytuały, tworząc iluzję swojego dotychczasowego życia. Niestety jest to trudne, a z czasem wręcz niemożliwe. Zaczyna się okres, kiedy ludzie muszą odłożyć swoje zasady i wszelkie skrupuły, zapomnieć o kodeksie moralnym - wszystko, aby przetrwać i w jakikolwiek sposób przeciwstawić się okrutnym, bezwzględnym okupantom. Ludzie zostają odarci z wszelkich złudzeń, pozbawieni nie tylko całego dobytku, ale także marzeń i nadziei. Represje, aresztowania, wywózki i rozstrzeliwania stają się codziennością i czymś, z czym należy się pogodzić, ponieważ nie ma się na to wpływu. Na szczęście w końcu udaje się odzyskać wolność, okupioną krwią, cierpieniem i śmiercią. Jednak czasy powojenne, mimo tego, że trochę spokojniejsze, nie są wcale takie, jakie być powinny. Nowa, zakłamana władza ludowa próbuje na siłę umocnić swoją pozycję, stosując terror wobec obywateli. Powojenna, komunistyczna Polska to nic innego jak korupcja, tajne służby, ciemne interesy, donosicielstwo i narzucanie ideologii.

Historia opowiedziana przez Majewskiego jest niezwykle rzetelna i wiarygodna. Powieść chwyta za serce nie tylko dzięki opisom ludzkich losów, ale również przepięknych miejsc - wielokulturowego Lwowa czy przepełnionego magią Krakowa. Wierne odwzorowanie każdego, nawet najmniejszego, detalu sprawia, że powieść wciąga i zachwyca czytelnika, niezależnie od jego statusu społecznego, wieku czy poglądów. Mam wrażenie, że "Małej maturze" nie brakuje niczego, a jeśli jednak znalazłyby się pewne niedociągnięcia to byłyby to zapewne drobnostki, o których nawet nie warto wspominać. "Mała matura" to bezsprzecznie powieść, której nikomu nie oddam, nie sprzedam, a nawet nie pożyczę. Chyba, że będzie to niezwykle zaufana osoba, szanująca książki, co niestety nie zdarza się zbyt często. A szkoda!

Ta fantastyczna, poruszająca i wartościowa powieść wyszła spod pióra Janusza Majewskiego - znakomitego reżysera i scenarzysty, który nakręcił film na podstawie ostatniej części książki. Co istotne, powieść, jak i film, to fabularyzowana autobiografia, która opowiada losy Janusza Majewskiego od jego narodzin we Lwowie, aż do ukończenia krakowskiego gimnazjum w 1947 roku. Po lekturze "Małej matury" nie pozostało mi nic innego, jak obejrzenie dobrze zapowiadającego się filmu, nagrodzonego Nagrodą Specjalną Jury  podczas 35. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.

* cytat ze str. 394

Za książkę serdecznie dziękuję wydawnictwu Marginesy.

Pozycja przeczytana w ramach wyzwania: "Polacy nie gęsi..."